Köşe Yazarımız Hanifi Yıldız Kars'ın Bilinmeyenlerini Yazıyor "Sessiz Kalan Yıllar"

Sessiz Kalan Yıllar
Her şey Osmanlı Devleti’nin 93 harbinden yenik ayrılıp Kars, Ardahan, Batum ve Artvin’i Rusya’ya vermesiyle sürecek olan 40 yıllık esaretle başladı...

Şenlik Baba o günleri şu dizelerle dile getirmişti ;

Mosgof beni Asfer o galbi gara

Ehl-i imanları düşürdü zâra

Bin iki yüz dohsan içünnen sora

Tehlim tarihatı dolufdu Kars’ın

Cumadan cumaya zikir vadesi

Camiler verirdi mezin nidası

Daha gelmez oldu tekbir sedası

Tebdili tagayyur olufdu Kars’ın

Urus toplarını endirdi düze Geçirdi

Gümrü’den endi Tiflis’e

Al Osman Devleti görünmer göze

Etrafını Moskof alıfdı Kars’ın

Vatan’dan uzak işgal yılları kolay geçmedi. Hala daha aydınlanmamış bu 40 yıllık esarette hepimizin merak ettiği çok şey var. Bu yazı dizimizde sizinle Rusya arşivlerinden ulaştığım bilgileri paylaşacağım.

Rusya döneminde yani 1878-1918 arası dönemde Kars Şehrimiz Kars Oblast’ı olarak kuruluyor. Oblast Rusça Bölge anlamına gelmektedir. Bu bölgenin bir merkezi olur. Ve buraya bağlı Rusların ‘okrug’ dediği kazalar, ilçeler,iller olur. Kars oblastı (bölge) bugünkü Kars ve Ardahan illerinin tamamıyla Erzurum’a bağlı Şenkaya, Oltu, Olur ve Narman ilçelerini ve Artvin’e bağlı Şavşat, Ardanuç ilçelerini kapsıyordu.

Nüfus olarak 1886 sayımına göre;

Türkler %24

Ermeniler %21

Kürtler %15

Terekemeler %13.7

Türkmen %5.1

Rumlar %13.7

Ruslar %6.5                                                                                

Olarak geçiyordu. Tabi burada dikkat edilecek en önemli husus ise kadim Türk boylarından olan Terekemeleri ve Türkmenleri ayrı ırklar olarak göstermeleri. Buradaki asıl amaç Türkleri azınlık olarak gösterip hem baskı kurmak, dağıtmak,  ayrıştırmak hem de uluslararası alanda bir haklılık elde etmek. Bu açıdan bakarsak aslında o zamanki Kars nüfusunun %41.8’i Türk’tür.

Müslüman nüfus ise daha fazladır. Nüfusun yaklaşık %53’ü Müslüman %35’i ise hristiyandır. Tabi bu sayımlar Ruslar tarafından yapıldığı için rakamların ne kadar doğru olduğuna dair şüpheler vardır.

Kars Bölgesi ana hatlarıyla 4 alt bölgeye ayrılmıştı. Bu alt bölgelerin adları ve nüfusları şu şekildeydi ;

Kars Okrug’u – Kars Merkez Yönetimi – 134,142 kişi

Ardahan Okrug’u – Ardahan Merkez Yönetimi – 65,673 kişi

Kağızman Okrug’u – Kağızman Merkez Yönetimi – 59,230 kişi

Oltu Okrug’u – Oltu Merkez Yönetimi – 31,519 kişi

Genel hatlarıyla bakacak olursak Kars Oblast’ında  37 bin civarı ermeni, 23 bin civarı rum, 26 bin civarı Kürt, 41 bin civarı Türk, 24 bin civarı Terekeme Türkü, 9 bin civarı Türkmen, 280 Estonyalı (Vod), 321 Süryani ve diğer etnik kökenlere ait 425 kişi yaşıyordu.

Kars Merkez’de 2,500 civarı ermeni, 841 Türk, 322 Rum , 247 Rus, 16 Kürt ve 7 Türkmen yaşamaktaydı. Yani Kars Merkezi genel itibariyle Ermenilerin elindeydi. Ama Kars ve köylerine bakacak olursak Terkeme ve Ahıska Türkleri büyük çoğunluğu ellerinde bulunduruyorlardı. Bunda da en büyük etki Çıldır’ın Kars iline bağlı olmasından kaynaklanıyordu. Kürt nüfus günümüzün aksine o yıllarda Kars Merkez ve köylerinde hiç yok gibiydi. Toplamda 5 bin kişi civarıydı. Dini bakımdan ise Kars Merkez’de Hristiyan nüfus %80 civarında iken Müslüman nüfus %20 oranındaydı. Kars ve köylerinde ise yaklaşık %56 hristiyan %44 ise Müslümandı.

Ardahan’a bakacak olursak ise genel itibariyle Türk , Kürt , Terekeme ve Rum nüfustan oluşuyordu. Dini üstünlük %85 ile Müslüman çoğunluğa aitti. Hristiyan azınlık ise %15 civarındaydı.

Kağızman’da ise büyük çoğunluk Kürt ve Ermeni nüfusa aitti. Çok az da Rum, Türk ve Türkmen nüfus vardı. Dini olarak ise %50ye %50 gibi bir oranda nüfus eşitti.

Oltu Kars Oblast’ının en küçük kazasıydı. Nüfusun %90 civarı Müslümandı.

Tabi bu oran 40 yıl boyunca yaşanacak Rus işgali döneminde hızla değişecek ve Türki nüfuslar gittikçe azalarak Rus nüfus artacak. Bunları da sizlerle daha sonraki yazılarımızda paylaşmış olacağım.